Daria Dampc-Dowbór

radca prawny
doradca restrukturyzacyjny

Prowadzę kancelarię w Gdańsku, ale przyjmuję do prowadzenia sprawy z całego Pomorza. Doradzam klientom oraz reprezentuję ich w sprawach z zakresu prawa upadłościowego.
[Więcej >>>]

Skontaktuj się!

Małżonek upadłego

Daria Dampc-Dowbór23 kwietnia 2020

Zawierając związek małżeński nastrajamy się pozytywnie. Nasz umysł i serce przepełnione jest szczęściem, radością i nadzieją na piękną przyszłość. Poza nielicznymi przypadkami (😉) ślub to wydarzenie podniosłe, miłe i przyjemne. Decyzja o zawarciu związku małżeńskiego jest jedną z najważniejszych decyzji w naszym życiu.

Przed zawarciem związku małżeńskiego wraz z przyszłym małżonkiem podejmujemy decyzję jaki ustrój majątkowy będzie panował w naszym małżeństwie. Oczywiście decyzję możemy zmienić w trakcie jego trwania.

Wybór jest niesłychanie istotny, szczególnie w sytuacji w której małżonkowie lub jeden z nich wykonuje zawód podwyższonego ryzyka odpowiedzialności odszkodowawczej, w ogóle prowadzi działalność gospodarczą, zasiada w zarządzie spółki sp. z o.o., ma słabość do hazardu itd. itp.

W tym wpisie przedstawię Ci sytuację w jakiej znajduje się małżonek osoby w stosunku do której ogłoszono upadłość.

Znajdziesz odpowiedź, między innymi, na pytanie: czy jako małżonek upadłego możesz dochodzić swoich roszczeń wobec upadłego z umowy majątkowej małżeńskiej? Czy upadłość Twojego małżonka wpływa na Wasz majątek wspólny? Jeśli tak, to czy możesz skutecznie dochodzić swojego udziału w tym majątku?

Tytułem wstępu do rozważań na temat sytuacji małżonka osoby upadłej przedstawię w skrócie rodzaje oraz charakterystykę małżeńskich ustrojów majątkowych.

🎭

Ustroje majątkowe małżeńskie

Aktem regulującym prawa i obowiązki małżonków jest kodeks rodzinny i opiekuńczy (w skrócie KRO).

KRO wyróżnia dwa ustroje małżeńskie majątkowe: ustawową (ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej) oraz umowną.

Ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej:

✅ powstaje w mocy ustawy; jeśli małżonkowie nie zawrą małżeńskiej umowy majątkowej przed ani w trakcie trwania małżeństwa to istnieje między nimi ustawowy ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej;

✅ w sytuacji nie zawarcia przez małżonków umowy małżeńskiej majątkowej w małżeństwie „powstają” trzy masy majątkowe: majątek wspólny małżonków, majątek osobisty żony, majątek osobisty męża;

✅ obejmuje wszystkie przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania małżeństwa przez oboje małżonków lub przez jednego z nim – jest to tzw. majątek wspólny;  

✅ do majątku wspólnego należą m.in. wynagrodzenie za pracę i dochody z działalności gospodarczej, dochody z majątku wspólnego oraz majątku osobistego każdego z małżonków;

✅ przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków są objęte wspólnością ustawową także w wypadku, gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.

✅ do majątku osobistego małżonka należą m.in.: przedmioty nabyte przed postaniem wspólności ustawowej; przedmioty pochodzące z dziedziczenia, zapisu lub darowizny; przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;  wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków; prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;

✅ w trakcie trwania wspólności ustawowej, zazwyczaj zwykle w trakcie trwania małżeństwa, małżonkowie nie mogą domagać się podziału majątku wspólnego; jest to możliwe w czasie trwania małżeństwa jedynie w razie ustanowienia rozdzielności majątkowej między małżonkami, w tym zawarcia małżeńskiej umowy majątkowej;

Ważne!

Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków.

Sytuacja nie budzi większych wątpliwości. Jeśli małżonek wyraża zgodę na zaciągnięcie zobowiązania przez drugiego małżonka, następstwem będzie możliwość zaspokojenia roszczenia wierzyciela z całego majątku wspólnego małżonków.

Praktyką wielu pomiotów udzielających finansowania jest uzależnienie przekazania środków pod warunkiem udzielania zgody przez małżonka osoby, której udziela się finansowania. Jedynie przy zaciąganiu zobowiązania na mniejszą kwotę nie wymaga się zgody małżonka.

Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw – prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.

Umowne ustroje majątkowe małżeńskie

Małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego:

➡ wspólność ustawową rozszerzyć lub

➡ wspólność ustawową ograniczyć albo

➡ ustanowić rozdzielność majątkową lub

➡ ustanowić rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.

Umowa tego rodzaju może zostać zawarta również przed zawarciem związku małżeńskiego.

Umowa majątkowa małżeńska może być zmieniona albo rozwiązana.

W razie jej rozwiązania w czasie trwania małżeństwa, powstaje między małżonkami wspólność ustawowa, chyba że strony postanowiły inaczej.

Przesłanki uwzględnienia w postępowaniu upadłościowym roszczenia małżonka upadłego z umowy majątkowej małżeńskiej

Roszczenia małżonka upadłego wynikające z umowy majątkowej małżeńskiej mogą być uwzględnione tylko wówczas, gdy umowa majątkowa małżeńska została zawarta co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Kluczowy w liczeniu terminu jest tu dzień złożenia wniosku. Nie mylić tego z dniem ogłoszenia upadłości przez sąd.

Dotyczy to oczywiście małżeństw, które zawarły umowę małżeńską majątkową. Z owej umowy może bowiem wynika np. zobowiązanie upadłego do wyrównania udziałów w majątku wspólnym.

Regulacja ma na celu uniknięcie tzw. wyprowadzania majątku upadłego, co mogłoby prowadzić do pokrzywdzenia wierzycieli (braku zaspokojenia ich wierzytelności lub zaspokojenia w mniejszym zakresie).

Podsumowując, aby roszczenie małżonka upadłego, zawarte w umowie majątkowej małżeńskiej mogło zostać uwzględnione umowa małżeńska musi być zawarta co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Rozdzielność majątkowa z mocy ustawy

Z dnie ogłoszenia upadłości jednego z małżonków powstaje między małżonkami rozdzielność majątkowa. Jeżeli małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej, majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości, a jego podział jest niedopuszczalny.

W takiej sytuacji cały majątek wspólny małżonków chodzi bezpośrednio do masy upadłości (masą upadłości jest cały majątek upadłego, który będzie służył zaspokojeniu wierzycieli upadłego).

Nie ma znaczenia to, czy małżonek wyraził zgodę na zaciągnięcie przez upadłego każdorazowego zobowiązania.

Powyższe oznacza, że podczas postępowania upadłościowego syndyk będzie  uprawniony do likwidacji praw oraz rzeczy, które wchodzą w skład majątku wspólnego małżonków.

Wspólny majątek małżonków zostanie przeznaczony na zaspokojenie wierzytelności upadłościowych.

Co istotne majątkiem wspólnym, który po ogłoszeniu upadłości małżonka wszedł do masy upadłości, zarządza i rozporządza syndyk.

Syndyk będzie dokonywał czynności związanych z majątkiem upadłego, również majątkiem „należącym” do wspólnego majątku małżonków bez udziału i bez konsultacji z małżonkiem upadłego.

Bardzo ważny wyjątek!!

Do masy upadłości nie wchodzą przedmioty służące wyłącznie małżonkowi upadłego do prowadzenia działalności gospodarczej lub zawodowej, choćby były objęte majątkową wspólnością małżeńską, z wyjątkiem przedmiotów majątkowych nabytych do majątku wspólnego w ciągu dwóch lat przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Oznacza to, że prawa i przedmioty służące do prowadzenia działalności gospodarczej i zawodowej upadłego nie powinny być objęte masą upadłości.

Czy małżonek upadłego może dochodzić w postępowaniu upadłościowym roszczeń z tytułu swojego udziału w majątku wspólnym?

Tak, może.

Małżonek upadłego może dochodzić w postępowaniu upadłościowym należności z tytułu udziału w majątku wspólnym.

Swoją wierzytelność z tytułu udziału w majątku wspólnym małżonek upadłego musi zgłosić sędziemu-komisarzowi.

Wierzytelność małżonka z tytułu działu w majątku wspólnym będzie uwzględniona w kategorii drugiej zaspokojenia wierzycieli upadłego.

Praktyka pokazuje jednak, że roszczenia małżonka upadłego zgłoszone w postępowaniu upadłościowym zaspokajane są niestety w niewielkim stopniu.

Czy ustanowienie rozdzielności majątkowej małżeńskiej jest skuteczne w stosunku do masy upadłości?

Jeśli ustanowienie rozdzielności majątkowej ma odbyć się na podstawie orzeczenia sądu, to istotne znaczenie ma data złożenia w sądzie pozwu o ustanowienie rozdzielności majątkowej oraz data złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości małżonka.

Ogólną zasadą jest, że ustanowienie rozdzielności majątkowej na podstawie orzeczenia sądu w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest bezskuteczne w stosunku do masy upadłości.

Wyjątkiem jest sytuacja w której pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej został złożony co najmniej na dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Po dacie ogłoszenia upadłości nie można ustanowić rozdzielności majątkowej z datą wcześniejszą, niż data upadłości.

Co w sytuacji w której rozdzielność majątkowa powstała w wyniku rozwodu, separacji lub ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków?

Gdy rozdzielność majątkowa powstała z mocy prawa w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w wyniku rozwodu, separacji albo ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków, chyba że pozew lub wniosek w sprawie został złożony co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, to co do zasady jest to bezskuteczne wobec masy upadłości.

Kiedy można żądać uznania rozdzielności majątkowej za skuteczną wobec masy upadłości?

Można żądać uznania rozdzielności majątkowej za skuteczną, jeżeli w chwili powstania rozdzielności majątkowej rozwiedziony małżonek lub małżonek nie wiedział o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości, a powstanie rozdzielności majątkowej nie doprowadziło do pokrzywdzenia wierzycieli.

Obie przesłanki muszą być spełnione i wykazane przez małżonka powołującego się na tę okoliczność.

Rozwiedziony małżonek upadłego albo małżonek upadłego może tego żądać w drodze powództwa lub zarzutu uznania rozdzielności majątkowej za skuteczną w stosunku do masy upadłości.

Powództwo wnosi się do sądu upadłościowego.

Sąd może zabezpieczyć powództwo przez ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania mienia, które stanowiło majątek wspólny małżonków.

Co z przedmiotami, które w momencie ogłoszenia upadłości były w posiadaniu upadłego, lecz formalnie należą do małżonka upadłego?

W postępowaniu upadłościowym przedsiębiorcy obowiązuje ogólna zasada (a właściwie domniemanie) zgodnie z którą majątek wspólny powstały w okresie prowadzenia przedsiębiorstwa przez upadłego został nabyty ze środków pochodzących z dochodów tego przedsiębiorstwa.

Aby uwolnić się od tego domniemania, należy złożyć wniosek o wyłączenie z masy upadłości przedmiotu nie należącego do upadłego, a w omawianej kwestii, o wyłączenie z masy upadłości przedmiotu należącego do małżonka upadłego.

We wniosku o wyłączeniu z masy upadłości przedmiotu należącego do małżonka upadłego należy zgłosić wszelkie twierdzenia, zarzuty i dowody na ich poparcie. Małżonek upadłego musi udowodnić, że dany przedmiot, który został włączony do masy upadłości nie został nabyty ze środków pochodzących z dochodu przedsiębiorstwa upadłego i nie należy do niego.

Ciężar wykazania i udowodnienia spoczywa na małżonku upadłego.

Wniosek rozpozna sędzia-komisarza w terminie jednego miesiąca od dnia jego złożenia. Przed wydaniem rozstrzygnięcia w przedmiocie wniosku sędzia-komisarz wysłucha syndyka, nadzorcy sądowego lub zarządcy.

Skuteczność czynności prawnych odpłatnych dokonanych przez upadłego z osobami bliskimi

Sędzia-komisarz z urzędu albo na wniosek syndyka uzna za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości odpłatną czynność prawną dokonaną przez upadłego w terminie sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości z małżonkiem, krewnym lub powinowatym w linii prostej, krewnym lub powinowatym w linii bocznej do drugiego stopnia włącznie, z osobą pozostającą z upadłym w faktycznym związku, prowadzącą z nim wspólnie gospodarstwo domowe albo z przysposobionym lub przysposabiającym.

Chyba że druga strona czynności wykaże, że nie doszło do pokrzywdzenia wierzycieli.

Na postanowienie sędziego-komisarza przysługuje zażalenie.

Obowiązek zawiadomienia małżonka upadłego

Na syndyku ciąży obowiązek niezwłocznego zawiadomienia małżonka upadłego o jego upadłości.

W zawiadomieniu skierowanym do małżonka dłużnika syndyk jest zobowiązany pouczyć małżonka dłużnika (upadłego) o treści następujących art. 124 oraz 125 prawa upadłościowego.

Regulacje te dotyczą:

💡 powstania rozdzielności majątkowej pomiędzy małżonkami,

💡 wejścia majątku wspólnego do masy upadłości,

💡 możliwości zgłoszenia wierzytelności małżonka upadłego z tytułu udziału w majątku wspólnym,

💡 skuteczności umowy znoszącej współwłasność zawartej co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

(o tych regulacja pisałam we wcześniejszej części wpisu).

Śmierć małżonka będącego przedsiębiorcą a ogłoszenie jego upadłości

W razie śmierci przedsiębiorcy można ogłosić jego upadłość, jeżeli wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony w terminie roku od dnia jego śmierci.

Jeśli ustanowiono zarząd sukcesyjny (o którym mowa w ustawie z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw (Dz. U. poz. 1629)) – także po upływie roku od dnia śmierci przedsiębiorcy, a przed dniem wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego.

Wniosek o ogłoszenie upadłości może złożyć wierzyciel, zarządca sukcesyjny, a także spadkobierca, oraz małżonek i każde z dzieci lub rodziców zmarłego, chociażby nie dziedziczyli po nim spadku.

W praktyce tego rodzaju sytuacje w zasadzie w ogóle nie występują. W ustawie prawo upadłościowe odnajdujemy regulacje z tym związane, jeśli jednak jeden z powyżej wymienionych podmiotów zdecydowałby o złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości zmarłego przedsiębiorcy.

Upadłość konsumenta, a właściwie upadłość osoby fizycznej nie prowadzącej działalności gospodarczej.

Prawo upadłościowe w zakresie przepisów regulujących kwestię tzw. upadłości konsumenckiej wskazuje, iż do przepisy dotyczące przedsiębiorców stosuje się odpowiednio.

Co to znaczy odpowiednio?

Żadna ustawa nie tłumaczy często stosowanego w ustawach sformułowania „odpowiednie stosowanie”. Odniósł się jednak do tej kwestii Sąd Najwyższy w jednym ze swoich wyroków, wskazując iż odpowiednie stosowanie oznacza, iż:

W literaturze i orzecznictwie nie budzi wątpliwości, że odpowiednie stosowanie przepisów prawa oznacza bądź stosowanie odnośnych przepisów bez żadnych zmian do innego zakresu odniesienia, bądź stosowanie ich z pewnymi zmianami, bądź też niestosowanie tych przepisów do innego zakresu odniesienia (por. m.in. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23.08.2006 r., III CZP 56/06, OSNC 2007, nr 3, poz. 43). 

Regulacje odnoszące się do upadłości osoby fizycznej nie prowadzącej działalności gospodarczej nie „traktuje” małżonka osoby upadłej w odmienny sposób, aniżeli regulacja obejmująca kwestię upadłości przedsiębiorcy.

Zawiadomienie i pouczenie kierowane przez syndyka do wierzycieli oraz małżonka upadłego ma bardziej rozbudowaną formę. Obejmuje bowiem, ponad wyżej wskazane pouczenia, kwestie dotyczące tworzenia planu spłaty wierzycieli, zgłoszenia wierzytelności.

Na koniec kwestia zapewne ekstremalnie rzadka w praktyce, ale wymagająca zasygnalizowania. Otóż syndykiem wyznaczonym w postępowaniu upadłościowym dłużnika (upadłego) nie może być osoba będąca małżonkiem upadłego.

Mam nadzieję, że wpis będzie dla Ciebie przydatny.

Zachęcam do pozostawienia komentarza. 😊

W czym mogę Ci pomóc?

Na blogu jest wiele artykułów, w których dzielę się swoją wiedzą bezpłatnie.

Jeżeli potrzebujesz indywidualnej płatnej pomocy prawnej, to zapraszam Cię do kontaktu.

Przedstaw mi swój problem, a ja zaproponuję, co możemy wspólnie w tej sprawie zrobić i ile będzie kosztować moja praca.

Daria Dampc-Dowbór

    Twoje dane osobowe będą przetwarzane przez Kancelaria Radcy Prawnego Daria Dampc-Dowbór w celu obsługi przesłanego zapytania. Szczegóły: polityka prywatności.

    Komentarze (0)

    { 0 komentarze… dodaj teraz swój }

    Dodaj komentarz

    Twoje dane osobowe będą przetwarzane przez Kancelaria Radcy Prawnego Daria Dampc-Dowbór w celu obsługi komentarzy. Szczegóły: polityka prywatności.

    Poprzedni wpis:

    Następny wpis: